Als president-commissaris van Ajax wilde Steven ten Have ‘rust, reinheid en regelmaat’ creëren, vertelt hij in Leiders over veranderen, overigens nog voor het huidige tumult ontstond. Want inmiddels is er sprake van revolte, ruzie en rumoer bij de Amsterdamse voetbalclub.
Tegenover de ‘fluwelen revolutie’ van clubicoon Johan Cruijff, stelde Ten Have een ijzeren vuist in een fluwelen handschoen, tegenover de Coup van Cruijff kwam de Counter van Ten Have. Terwijl El Salvador bleef vasthouden aan Tscheu la Ling voor de positie van algemeen directeur, benaderden de overige vier commissarissen buiten diens medeweten Louis van Gaal.
Verraad, schreeuwt het supporterslegioen op de tribune, terwijl ze eigenlijk een ander woord zouden moeten scanderen: veranderkunde. Dat ligt namelijk ten grondslag aan de gedurfde speltactiek van Ten Have, tevens hoogleraar Strategie en Verandering aan de VU en directeur van Ten Have Change Management.
De drie wetten van weerstand
In Leiders over veranderen zet Ten have uiteen dat er drie manieren zijn om weerstand bij veranderprocessen te breken, afhankelijk van de oorzaak: onbegrip, angst of tegenstand. Zo kan onbegrip het best gepareerd worden met uitleg, aldus Ten Have. ‘Als mensen bijvoorbeeld “ja maar” zeggen tegen het plan-Cruijff, dan helpt het als Wim Jonk en Dennis Bergkamp uitleggen wat het plan precies behelst.’ Ten Have lijkt die weerstandswet ook zelf toegepast te hebben ten aanzien van Cruijff. De legendarische nummer 14 begreep aanvankelijk niet welke regels er in een raad van commissarissen gelden. Ten Have en een aantal van zijn medecommissarissen reisden daarom naar Spanje om Cruijff het belang van collegiale besluitvorming en gesloten gelederen uit te leggen.
De tweede oorzaak van weerstand is angst. ‘Grootscheepse verandering creëert bij veel mensen een future shock, waardoor ze verstijven of vluchten’, aldus Ten Have in Leiders over veranderen. ‘Als je de veranderingen in stapjes concreet maakt, dan valt het heel anders.’ Bij Ajax staat de Toekomst van de club (letterlijk) op het spel. Vandaar dat de raad van commissarissen maandenlang uiterst voorzichtig heeft gemanoeuvreerd en veel aandacht heeft besteed aan beheerst voetenwerk.
Totdat duidelijk werd dat de weerstand bij Cruijff was toe te schrijven aan de derde oorzaak: onverzettelijke tegenstand. Bij taaie weerstand is er maar één remedie, aldus Ten Have in Leiders over veranderen: ‘Er zijn ook altijd mensen die de voorgestelde verandering gewoon niet leuk vinden. Die moeten de consequenties aanvaarden en zich anders herbezinnen.’ Dat is precies wat Cruijff heeft gedaan nadat de commissarissen Van Gaal als algemeen directeur voorstelden: hij zegde het vertrouwen in zijn medecommissarissen op.
Gedurfde wissel
Ten Have zelf heeft bij de ledenraad van Ajax excuses gemaakt voor de gang van zaken, maar gaf ook aan dat hij vond dat hij zo moest handelen. ‘Ten Have, wie ben jij dan?’, stond er op de spandoeken van boze fans. Het antwoord luidt: een veranderkundige die als geen ander het belang van momentum en de juiste timing kent. Elke club heeft een mascotte nodig die de verandering naar binnen en naar buiten toe belichaamt. ‘De nieuwe directeur van Ajax moet recht doen aan wat Ajax altijd is geweest, maar ook vernieuwing brengen’, aldus Ten Have in Leiders over veranderen. ‘Hij moet niet alleen kundig zijn en beschikken over uitstraling, acceptatie en autoriteit, maar ook symbolisch ergens voor staan.’ Uiteindelijk hebben Ten Have en zijn medecommissarissen Van Gaal in het spel gebracht. Verstandig of onverantwoord? De voetbalhistorie kent in elk geval voldoende voorbeelden van gedurfde wissels die ondanks aanvankelijke scepsis toch tot scoren leidden, soms vlak voor rust of het einde van de wedstrijd. Hopelijk klinkt voor Ajax snel het verlossende fluitsignaal.
